रामराजा (१७२६-१७७७)

विभाग एकोणिसावा : मूर - व-हाड

रामराजा (१७२६-१७७७) - शिवाजीच्या वंशांतील सातारचा राजा. सातारकर छत्रपति पहिल्या राजारामाचा नातू. बापाचें नांव शिवाजी (२ रा) व आईचें नांव भवानीबाई. शिवाजी दुसरा १७२६ च्या मार्चांत वारला. त्यापूर्वी थोडे दिवस रामराज जन्मला. त्याची पहिली २-३ वर्षें पन्हाळ्यावरच गेलीं. त्याचा चुलता संभाजी व चुलती जिजाबाई यांनीं त्याचा जीव घेण्याचा प्रयत्‍न केल्यामुळें त्याची आजी ताराबाई हिनें बावडा येथें त्याला पळवून लाविलें. तेथें पंतअमात्याच्या देखरेखीखाली त्यानें १५-१६ वर्षें काढलीं. १७४५ च्या सुमारास तुळजापुरावरून त्या पानगांवास त्याच्या मावशीकडे पाठविलें. तेथें तो शाहूच्या मृत्यूपर्यंत होता. शाहूची राणी सकवारबाई हिच्या मनांत नागपूरकर मुधोजी भोंसल्यास दत्तक घेण्याचें होतें. त्यामुळें तिनेंहि रामराजाच्या नाशाची खटपट केली. परंतु शाहूची इच्छा रामराजासच आपल्या पश्चात गादीवर बसविण्याची होती. त्याप्रमाणे त्यानें नानासाहेब पेशव्यांस आज्ञा केली असल्यानें नानासाहेबानें अनेक खटपटी करून रामराजास ता.४-१-१७५० रोजीं गादीवर बसविलें. त्यावेळीं ताराबाईनें रामराजाला आपल्या ताटांत जेवावयाला घेऊन तो आपला नातू असल्याबद्दल लोकांची खात्री पटविली. रामराजा स्वभावाचा दुर्बल व शांत वृत्तीचा असल्यानें आणि खुद्द शाहूनेंच आपल्या मृत्यूपत्रानें सर्व मराठे साम्राज्य पेशव्यांच्या हाती सोंपविल्यानें यापुढील काळांत रामराजा व सातारचे इतर राजे यांची कांहीच कर्तबगारी दिसून येत नाहीं. यमाजी शिवदेवाचें बंड मोडण्यासाठीं स्वत: सदाशिवराव भाऊ सांगोल्यास गेले असतां त्यानीं रामराजास आपल्याबरोबर नेलें होतें (आक्टोबर१७५०). त्यावेळी रामराजानें पेशव्यांस जो करार करून दिला होता, त्यांतहि त्यानें राज्याचा सर्व कारभार पेशव्यांवर सोंपवून दिला. पेशव्यानीं त्याला दरसाल ६५ लक्षांची नेमणूक करून दिली. ताराबाई ही उलाढाली असल्यामुळें आपल्या हांतून पेशव्यांनी घेतलेला कारभार आपल्याकडे घेण्यासाठी तिनें अनेक खटपटी केल्या व एका खटपटीत तिनें रामराजालाहि आपल्या बाजूस वळविण्याचा प्रयत्‍न केला परंतु तो वळत नाहीं असें पाहून तिनें त्याला भेटीस किल्ल्यावर बोलावून कैद केलें. रामराजाची ही कैद २४-११-१७५० ते २८-३-१७६३ पर्यंत होती. यावेळीं ताराबाईनें हा राजा खोटा आहे असें सर्वत्र उठविले व तिनें रामराजाचा अत्यंत छळ केला. १७५५ साली ताराबाई पुण्यात आली असतां पेशव्यानी रामराजास सोडविण्याबद्दल तिची मनधरणी केली परंतु तिनें ऐकलें नाही. याप्रमाणें रामराजाला सोडविण्याचा प्रयत्‍न पेशव्यानीं अनेक वेळां केला परंतु ताराबाईच्या हयातीपर्यंत त्यांस यश आलें नाहीं. राज्यकारभार जरी पेशवे अखत्यारीनें करीत असत तरी विशेषप्रसंगी रामराजास त्या त्या कारभाराची माहिती कळवीत असत. भालकी येथें निजामाचा पेशव्यानीं पराभव केलेला ऐकून रामराजानें त्यांनां एक शाबासकीचें पत्र धाडलें आहे (१७५० डिसेंबर). ताराबाई वारल्यावर (१७६१ डिसेंबर) पेशव्यानीं रामराजास पुष्कळ मोकळीक दिली. आणि १७६३ सालीं थोरल्या माधवरावानीं त्यास आणखीहि स्वतंत्रता दिली. माधवराव पेशवे हे रामराजाची व्यवस्था सढळ हातानें करीत असत. रामराजाच्या बागा, हुजरे, वाडे, कलावंतीणी, वगैरे सर्वांचे खर्च पेशव्यानीं भरपूर रीतीनें चालविले होते. रामराजास दुर्गाबाई व सगुणाबाई अशा दोन बायका होत्या, त्या प्रत्येकीस आठ आठ हजारांची नेमणूक पेशव्यानीं करून दिली होती. रामराजास पुत्र झाला नाही, तीन कन्या होत्या. त्यांनांहि पेशव्यांनी नेमणुका बांधून दिल्या होत्या. यापुढें रामराजाचें काम म्हणजे निरनिराळ्या पेशव्यांस वस्त्रें देंणें व ऐषआरामांत स्वत: राहणें येवढेंच उरलें होतें. अशा स्थितींत तो सातारा येथें १७७७ साली वारला. त्याच्या पश्चात त्याची राणी सगुणाबाई हिच्या मांडीवर वावीकर भोंसल्यांपैकीं विठोजी यास सवाईमाधवराव व नाना फडणवीस यांनी दत्तक देऊन त्याचें नांव धाकटे शाहुमहाराज असें ठेवलें. (-डफ; मराठी दफ्तर, रू.१; राजवाडे खं. ८; पेशव्यांची बखर; म. रि. वि.३-४)-

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Yashodharman

Image
Yashodharman Yashodharman  ( Gupta script :    Ya-śo-dha-rmma , [1]   IAST :  Yaśodharman ) (r. 515 - 545) was a ruler of  Malwa , in central  India , during the early part of the 6th century. He belonged to the  Aulikara  dynasty. [2]  He conquered much of the  Indian subcontinent between c. 530-540 CE according to  Mandsaur pillar inscription . [3] Yashodharman The defeat of the  Alchon Huns  of  Mihirakula  by King Yashodharman at  Sondani  in 528 CE. Maharaja of Malwa Reign 515 - 545 CE Religion Hindu The name    Śrī Yaśodharmma ("Lord Yashodharman") in  Gupta script  in Line 4 of the  Mandsaur stone inscription of Yashodharman-Vishnuvardhana . [1] History Edit Towards the end of the 5th century, India came under attack from the  Hunas . Yashodharman and possibly the Gupta emperor,  Narasimhagupta , defeated a  Huna army and their ruler  Mihirakula ...
Read more

Varāhamihira

Image
Varāhamihira Language Watch Edit Varahamihira wrote the  Brihat samhita , an influential encyclopedic text in Sanskrit. This text exists in many Indian scripts, and was copied, preserved in Hindu, Jain and Buddhist temples and monasteries. Varāhamihira  ( c.  early 6th-century), also called  Varāha  or  Mihira , was a Hindu astronomer and polymath who lived in  Ujjain (Madhya Pradesh, India). He was born in the  Avanti region , roughly corresponding to modern-day  Malwa (part of Madhya Pradesh, India) , to Adityadasa. According to one of his own works, he was educated at Kapitthaka. [1] The Indian tradition believes him to be one of the "Nine Jewels" ( Navaratnas ) of the court of ruler  Yashodharman  Vikramaditya of Malwa. [2] [3]  However, this claim appears for the first time in a much later text and scholars consider this claim to be doubtful because neither Varahamihira and Vikramaditya lived in the same century nor did Va...
Read more

महान सम्राट कृष्णदेव राय

8 अगस्त महान सम्राट कृष्णदेव राय का संपूर्ण इतिहास भारत के सर्वाधिक शक्तिशाली शासक कृष्ण देवराय (1509 ई.-1529 ई.) :- राजा कृष्ण देवराय के पूर्वजों ने एक महान साम्राज्य की नींव रखी जिसे विजयनगर साम्राज्य (लगभग 1350 ई. से 1565 ई.) कहा गया। देवराय ने इसे विस्तार दिया और मृत्यु पर्यंत तक अक्षुण बनाए रखा। विजयनगर साम्राज्य की स्थापना इतिहास की एक कालजयी घटना है। 'विजयनगर' का अर्थ होता है 'जीत का शहर'। इस राज्य की प्रमुख राजधानी का नाम हम्पी और डम्पी था। हम्पी के मंदिरों और महलों के खंडहरों को देखकर जाना जा सकता है कि यह कितना भव्य रहा होगा। इसे यूनेस्को ने विश्‍व धरोहर में शामिल किया है। जिस तरह वर्तमान में न्यूयॉर्क, दुबई और हांगकाग विश्व व्यापार और आधुनिकता के शहर हैं, वैसे ही उस काल में हम्पी हुआ करता था। भारतीय इतिहास के मध्यकाल में दक्षिण भारत के विजयनगर साम्राज्य को लगभग वैसी ही प्रतिष्ठा प्राप्त थी, जैसी कि प्राचीनकाल में मगध, उज्जैनी या थाणेश्वर के साम्राज्य को प्राप्त थी।   इस साम्राज्य के सबसे यशस्वी सम्राट कृष्ण देवराय की ख्याति उत्तर के चित्रगुप्त मौर्य, पुष्यमित...
Read more