राणा कुंभ


राणा कुंभ

राणा कुंभ

👉(कार. सु. १४३३ – ६८), 
👉गुहिलोत वंशातील एक पराक्रमी आणि कलाभिज्ञ राजा. 
👉त्याच्या जन्ममृत्युंच्या तारखा उपलब्ध नाहीत. 
👉मोकल हा त्याचा पिता. 
👉त्याच्या खुनानंतर तो मेवाडच्या गादीवर आला.
👉 त्याचा उल्लेख राणाकुंभ, 
👉कुंभकर्ण, 
👉कुंभवर्ण इ. भिन्न नामांतरांनी करतात. 

👉प्रथम त्याने आपल्या पित्याच्या मृत्यूचा सूड उगविला.
👉 त्यात त्यास आजा रणमल्लाची काही अंशी मदत झाली.
👉 पुढे रणमल्ल खूपच बेजबाबदारपणे वागू लागल्यामुळे कुंभास त्यालाही बाजूस सारावे लागले.

👉कुंभाविषयी विविध शिलालेखांतून व तत्कालीन वाङ्‍मयातून माहिती मिळते.

👉कुंभाने चितोडमध्ये उभा केलेला कीर्तिस्तंभ आजही प्रेक्षकांना आश्चर्यचकित करतो. 


चित्तौड़गढ़ स्थित कीर्ति स्तम्भ
                     चित्तौड़गढ़ स्थित कीर्ति स्तम्भ

👉पित्याच्या वधाचा सूड घेतल्यानंतर, कुंभाने अबूचा किल्ला सौसमल्ल याजकडून काबीज केला.

👉त्यानंतर माळव्याचा सुलतान मुहम्मदशाहवर त्याने स्वारी केली. घनघोर लढाई होऊन तेथे खलजीस पराभव झाला. 

👉खल्‌जीस कुंभाने कैद करून चितोडच्या किल्ल्यात ठेवले; पण पुढे त्याजजवळून खंडणी वगैरे काही न घेता त्यास सोडून दिले. यांमुळे खल्‌जी 

महाराणा कुंभकर्ण

शिरजोर झाला व त्याने गुजरातच्या सुलतानाबरोबर करारनामा करून संयुक्तपणे कुंभावर आक्रमण केले.कुंभाने एकेकास गाठून पराभव केला. नागौरचा किल्ला हस्तगत केला.

अशा प्रकारे मुसलमानांच्या वाढत्या शक्तीस व अत्याचारास कुंभाने आळा घातला. त्याने आपल्या सर्व शत्रूंना नेस्तनाबूत करून संबंध राजस्थानचा प्रदेश आपल्या शासनाखाली आणला होता. रामपूरच्या शिलालेखात त्याच्या राज्यविस्ताराविषयी खालील माहिती मिळते, “कुंभकर्णाने सारंगपूर, नागपूर (नागौर), नरामक,अजमेरू, मंडोर, मंडलकर, बुंदी, खाटु इ. दुर्भेद किल्ल्यांना लीलेने जिंकले. गुजरातच्या सुलतानांनी त्याला छत्र नजर केले व ‘हिंदुसुरवाण’ ही पदवी बहाल केली.”यांवरून माळवा, जयपूर, जोधपूर, बुंदी,कोटा इ. सर्व भाग त्याच्या राज्यात मोडत असावा हे दिसते.

कुंभास महाराजाधिराज, रायराय, राणेराय, महाराणा व त्यांशिवाय राजगुरू, दानगुरू, शैलगुरू, मरमगुरू वगैरे पदव्या दिलेल्या आढळतात. कुंभाने शिल्पकला व विद्या यांना उत्तेजन दिले. मेवाडात त्याने एकंदर बत्तीस किल्ले आणि अनेक विहिरी, तलाव, बगीचे, रस्ते, कोट व वाडे बांधले. त्याच्या योग्यतेविषयी गौरीशंकर ओझा म्हणतात, ‘कुंभ मोठा विद्यानुरागी, विद्वानांचा सन्मानकर्ता, साहित्यप्रेमी, संगीताचार्य,नाट्यकलाकुशल, कविशिरोमणी, वेदशास्त्रज्ञ व शिल्पानुरागी होता. त्याने बांधलेले कुंभळगड आणि चितोड किल्ल्यांतील कीर्तिस्तंभ यांनी त्याची कीर्ती अजरामर केली आहे’.

कुंभास अखेरीस उन्माद रोग झाला. त्या स्थितीचा फायदा घेऊन १४६८ मध्ये त्याच्या उदयकर्ण नावाच्या राज्यलोभी मुलाने कट्यार भोसकून त्यास ठार मारले.

पहा : गुहिलोत वंश; राजपुतांचा इतिहास.

संदर्भ : १. गहलोत, जगदीशसिंह, राजपूतानेका इतिहास, पहला भाग, जोधपूर, १९३७.

२. देशपांडे, ह. वा. राजपूत राज्यांचा उदय व ऱ्हास, नागपूर, १९३८.

देशपांडे, सु. र.

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Yashodharman

Image
Yashodharman Yashodharman  ( Gupta script :    Ya-śo-dha-rmma , [1]   IAST :  Yaśodharman ) (r. 515 - 545) was a ruler of  Malwa , in central  India , during the early part of the 6th century. He belonged to the  Aulikara  dynasty. [2]  He conquered much of the  Indian subcontinent between c. 530-540 CE according to  Mandsaur pillar inscription . [3] Yashodharman The defeat of the  Alchon Huns  of  Mihirakula  by King Yashodharman at  Sondani  in 528 CE. Maharaja of Malwa Reign 515 - 545 CE Religion Hindu The name    Śrī Yaśodharmma ("Lord Yashodharman") in  Gupta script  in Line 4 of the  Mandsaur stone inscription of Yashodharman-Vishnuvardhana . [1] History Edit Towards the end of the 5th century, India came under attack from the  Hunas . Yashodharman and possibly the Gupta emperor,  Narasimhagupta , defeated a  Huna army and their ruler  Mihirakula ...
Read more

Varāhamihira

Image
Varāhamihira Language Watch Edit Varahamihira wrote the  Brihat samhita , an influential encyclopedic text in Sanskrit. This text exists in many Indian scripts, and was copied, preserved in Hindu, Jain and Buddhist temples and monasteries. Varāhamihira  ( c.  early 6th-century), also called  Varāha  or  Mihira , was a Hindu astronomer and polymath who lived in  Ujjain (Madhya Pradesh, India). He was born in the  Avanti region , roughly corresponding to modern-day  Malwa (part of Madhya Pradesh, India) , to Adityadasa. According to one of his own works, he was educated at Kapitthaka. [1] The Indian tradition believes him to be one of the "Nine Jewels" ( Navaratnas ) of the court of ruler  Yashodharman  Vikramaditya of Malwa. [2] [3]  However, this claim appears for the first time in a much later text and scholars consider this claim to be doubtful because neither Varahamihira and Vikramaditya lived in the same century nor did Va...
Read more

महान सम्राट कृष्णदेव राय

8 अगस्त महान सम्राट कृष्णदेव राय का संपूर्ण इतिहास भारत के सर्वाधिक शक्तिशाली शासक कृष्ण देवराय (1509 ई.-1529 ई.) :- राजा कृष्ण देवराय के पूर्वजों ने एक महान साम्राज्य की नींव रखी जिसे विजयनगर साम्राज्य (लगभग 1350 ई. से 1565 ई.) कहा गया। देवराय ने इसे विस्तार दिया और मृत्यु पर्यंत तक अक्षुण बनाए रखा। विजयनगर साम्राज्य की स्थापना इतिहास की एक कालजयी घटना है। 'विजयनगर' का अर्थ होता है 'जीत का शहर'। इस राज्य की प्रमुख राजधानी का नाम हम्पी और डम्पी था। हम्पी के मंदिरों और महलों के खंडहरों को देखकर जाना जा सकता है कि यह कितना भव्य रहा होगा। इसे यूनेस्को ने विश्‍व धरोहर में शामिल किया है। जिस तरह वर्तमान में न्यूयॉर्क, दुबई और हांगकाग विश्व व्यापार और आधुनिकता के शहर हैं, वैसे ही उस काल में हम्पी हुआ करता था। भारतीय इतिहास के मध्यकाल में दक्षिण भारत के विजयनगर साम्राज्य को लगभग वैसी ही प्रतिष्ठा प्राप्त थी, जैसी कि प्राचीनकाल में मगध, उज्जैनी या थाणेश्वर के साम्राज्य को प्राप्त थी।   इस साम्राज्य के सबसे यशस्वी सम्राट कृष्ण देवराय की ख्याति उत्तर के चित्रगुप्त मौर्य, पुष्यमित...
Read more